Is het einde van de Nederlandse sierteelt in zicht?

We kunnen er niet omheen: de gasprijzen zijn met een klap omhoog geschoten. Dagelijks leest men berichten over de absurde stijging, het ene bericht nog onheilspellender dan het ander. Het is dan ook een feit dat de glastuinbouw enorm wordt getroffen wegens haar hoge energie- en gasverbruik. Onlangs heeft Steven van Schilfgaarde, CEO van Royal Floraholland, een noodoproep richting de Nederlandse overheid gedaan. De aanvoer van Nederlandse sierteelt is dit jaar al gigantisch gedaald; deze daling brengt een aantal onomkeerbare gevolgen met zich mee zoals de dreiging die als het zwaard van Damocles boven het hoofd van verschillende familiebedrijven hangt: houden zij het hoofd nog boven water?

De invloed van stijgende gasprijzen

Marc van der Drift, eigenaar van der Drift Roses, vertelt ons al lang bezig te zijn met maatregelen. ‘Meer dan vijf jaar geleden zijn wij bij van der Drift Roses begonnen met aardwarmte voor het verwarmen van de kassen. Toendertijd was dat al een grote investering, het kostte ongeveer achttien miljoen euro. Zo’n aardwarmte installatie is nu nog veel duurder geworden. Wat aardwarmte doet? Het genereert een warmte welke uit de aarde komt en zorgt er daarmee voor dat je onafhankelijk bent van fossiele brandstoffen.’ Toch is het gebruik van aardwarmte volgens Marc niet de oplossing om aan de stijgende gasprijzen te ontsnappen. Vroeger was het gebruik van aardwarmte duurder dan gas en kreeg men hier subsidie voor. Steeds meer ondernemers zagen dat aardwarmte een goede oplossing is. De stijgende populariteit van aardwarmte heeft geen positieve gevolgen voor de subsidie: deze is nu aan het vervallen omdat de kosten voor aardgas hoger zijn dan de kosten voor een warmtepomp. In tegenstelling tot het verwarmen van zijn kwekerij, is Marc is voor het verlichten van zijn gewas nog wel afhankelijk van aardgas welke zo efficiënt mogelijk wordt ingezet en gedeeltelijk vooraf wordt ingekocht. Ondanks alle maatregelen zijn de gevolgen van de hoge gasprijzen absoluut voelbaar.

Peter Vrouwe, werkzaam bij groothandel Hoven en de Mooij, ziet de situatie vanuit een ander perspectief dan Marc. ‘Wij merken dat het bloemenaanbod steeds kleiner wordt. Kwekers besluiten bijvoorbeeld om hun gewas in zogenoemde ruststand te zetten. Dit houdt in dat ze de hele winter geen sierteelt produceren. Ook zijn er kwekers die besluiten de kantjes er vanaf te lopen op het gebied van kweken, zodat de bloem ‘net’ goed genoeg is. Dit gaat ten koste van de kwaliteit, waardoor wij stoppen met afnemen gezien wij dit niet aan onze klanten kunnen verkopen.’ Dit heeft vervelende gevolgen voor de Nederlandse sierteelt. Groothandels hebben de verplichting aan hun klanten om te voldoen aan de verwachting van topkwaliteit. Door de veranderde omstandigheden zullen groothandels steeds meer zaken doen met buitenlandse kwekers als deze wel de gewenste kwaliteit kunnen leveren. Dit heeft catastrofale gevolgen voor de Nederlandse kwekers.

Dennis, eigenaar van hortensiakweker Hollander-Voorn, kijkt anders naar de situatie dan Marc en Peter. ‘Wij zijn sowieso afhankelijk van gas. Het gebruik van aardwarmte is een miljoenenproject en als klein bedrijf is dat gewoonweg niet haalbaar. Wel hebben we onze ketels vervangen voor HR-ketels, daarmee bespaar je 40% gas tijdens het verwarmen, echter maakt dit met de extreme gasprijzen nog steeds weinig verschil.’ Hortensia’s zijn een seizoensproduct en kunnen in principe zonder verwarmen worden gekweekt. Normaal gesproken duurt het hortensia seizoen van april tot november, zonder te verwarmen wordt het seizoen ineens twee maanden korter. De verkorting van het seizoen als gevolg van de extreme gasprijzen heeft niet alleen invloed op de werkdruk, het is ook aan de verkoopprijs te zien. ‘Alle kwekers zitten in hetzelfde schuitje, er komt in kortere tijd meer volume binnen waardoor de prijzen op de veiling laag blijven wegens overschot.’ Dit houdt in dat veel kwekers niet meer jaarrond kunnen kweken en dat zij, op de momenten dat er wel wordt gekweekt, lagere verkoopprijzen moeten hanteren dan gewoonlijk wegens het grote aanbod van hortensia’s in het hortensia seizoen.

Maatregelen tegen de gascrisis

Marc, Peter en Dennis vertellen alle drie of, en welke maatregelen zij nemen om de stijgende gasprijzen te overleven en hun bedrijven rendabel te houden.

Marc vertelt dat hij al is begonnen met het nemen van maatregelen. Bij van der Drift Roses hebben ze de keuze moeten maken om slechts met de helft van alle lampen te werken. Kijkend naar de prijzen is het niet verantwoord om duurder gas in te kopen. Deze maatregel beïnvloedt het productieproces van zijn rozen, met hetzelfde resultaat zijn ze nu veel langer bezig en met duurdere productiekosten. Marc vindt de periodes waarin de verkoopprijs laag is erg spannend. Dit zijn de periodes waarin de vraag naar zijn bloemen laag is, maar waarin hij wel veel kosten moet maken om zijn bloemen te blijven produceren. Ook zijn bedrijf is geen bodemloze put waardoor de periodes met lage prijzen niet te lang kunnen duren om het hoofd boven water te houden.

Peter vertelt ons dat ze bij de groothandel, buiten het afnemen bij andere producenten, tot nu toe nog geen maatregelen zoals het schrappen van personeel hebben hoeven nemen. Het assortiment wordt wel continu aangepast om de kosten te drukken. Peter is erg blij dat zij voorlopig nog geen extreme maatregelen hoeven te nemen, wel vreest hij voor andere groothandels en bedrijven binnen de sierteelt. Door optimale efficiëntie aan de normale processen toe te voegen hoopt Peter dat er in de toekomst nog steeds geen extreme maatregelen genomen hoeven te worden om met de stijgende gasprijzen te kunnen dealen.

Dennis zegt ‘gewoon niet stoken.’ Zijn hortensiakwekerij is niet opgewassen tegen de bizarre prijsstijging, dus er blijft weinig anders over dan nauwelijks te stoken. Dennis probeert andere manieren door de processen in de kas onder de loep te nemen. Zo houdt hij natuurlijke warmte langer vast door op warme dagen de ramen dicht te laten. Wel zegt hij dat je hier slechts enkele vruchten van plukt, in feite win je hier een paar dagen tot een week aan extra productie mee. Dit is niet genoeg om het seizoen in april te laten beginnen helaas, maar ten onder gaan is ook geen optie.

De gevolgen voor de kwekers die niet van het gas af kunnen

Dennis zegt dat jaarrond producerende kwekers zonder gas contract geen andere keuze rest dan stoppen of de kas leeg laten liggen. Kwekers die wel een vaste gasprijs hebben afgesproken zingen het volgens hem wel uit. Veel van deze kwekers met vaste gasprijzen zullen echter toch worden gedwongen om gedeeltelijk te moeten bijkopen wegens de huidige aardgasprijzen, zelfs dan is het in veel gevallen te duur om te blijven kweken.

Peter probeert optimistisch te blijven maar is tegelijkertijd ook realistisch. Hij zegt dat de gevolgen van de stijgende kosten voor een groot aantal kwekers fataal zijn. Een gezond en goed bedrijf kan dit wel incasseren en heeft vaak een buffer om dit aan te kunnen. De beginnende kwekerijen zonder buffer hebben echter veel moeite met de hoge kosten en hebben vaak ook geen afspraken met energieleveranciers gemaakt. Er zit voor deze kwekerijen weinig anders op dan energie afnemen tegen de huidige prijzen, wat niet te doen is. We zijn de afgelopen decennia aan een zeer hoge kwaliteit sierteelt gewend geraakt, dat is met de huidige gasprijzen niet meer haalbaar. Peter hoopt dat de Nederlandse kwekers wel blijven bestaan. Als ze er nu voor kiezen om niet te telen en in het voorjaar pas weer aan de slag gaan, is het nog te overzien. Een groot gedeelte van de sierteelt zal weer met de seizoenen meegaan volgens Peter. ‘We willen de Nederlandse sierteelt blijven gebruiken, maar met de huidige prijzen moeten we accepteren dat de Nederlandse sierteelt net als vroeger seizoensgebonden zal gaan worden.’

Volgens Marc kunnen de kwekers worden verdeeld in drie verschillende groepen:

• de kwekers zonder afspraken over het inkopen van gas
• de kwekers die hun laag ingekochte gas doorverkopen
• de kwekers die een gedeeltelijke positie voor het inkopen van gas hebben, van veertig tot zestig procent van de normaal benodigde energie positie en doorgaan met telen op een meer zuinige manier

De eerste groep hebben het momenteel het allerzwaarst. Zij zullen in veel gevallen hun bedrijf moeten verkopen of failliet gaan. De tweede groep zal er hoogstwaarschijnlijk voor kiezen om deze winter niet te kweken al dan niet zonder warmte en licht te kweken. Marc behoort zelf tot de derde groep kwekers en gaat zo zuinig en efficiënt mogelijk door met kweken.

De oplossing voor de gascrisis

Marc verwacht dat de gasprijzen vanaf maart 2023 zullen gaan dalen. Volgens hem zitten de gasreserves dan nog vol en is de vraag lager, wat in overschot resulteert. Ook verwacht Marc dat kwekers meer volgens de seizoenen gaan kweken, waardoor het aanbod in de winter lager zal zijn. Het lage winteraanbod kan erin resulteren dat er in die periode wordt afgenomen van andere kwekers uit bijvoorbeeld Afrika en Zuid-Amerika. Marc ziet verder veel nut in het gebruik van energiezuinige producten zoals led-verlichting, zonnepanelen en ketels op stroom. Hij vindt dat je verschillende tools in je bedrijf moet integreren om gebruik te kunnen maken van de grillige energiemarkt.

In de verdere toekomst ziet hij meer kansen liggen. Op de langere termijn ziet hij enorm nut in het gebruik van waterstof, zeker als dit grootschalig geproduceerd wordt en getransporteerd kan worden via onze gaslijnen. Marc vertelt ook dat waterstof in de toekomst via een aangelegd zonnepanelenpark geproduceerd zou kunnen worden. De verwachting is dat deze ontwikkeling nog minimaal tien jaar op zich laat wachten, dus tot die tijd is het kijken wie de langste adem heeft.

Dennis ziet het somber in en ziet op korte termijn geen directe oplossing. Op lange termijn ziet hij werken met aardwarmte als oplossing, maar dat is niet voor iedereen weggelegd. Zoals eerder genoemd gaat het over miljoenen bij dit soort projecten en dat kunnen kleine bedrijven gewoonweg niet zomaar ophoesten, tenzij ze in een cluster zitten waar het gezamenlijk geregeld wordt. Dennis ziet de overgang op aardwarmte uiteindelijk wel gebeuren, alleen gaat dit volgens hem nog jaren duren.

Voor de definitieve oplossing is verduurzaming nodig om van fossiele brandstoffen af te komen volgens Peter. De processen hiervoor duren helaas erg lang, zo lang dat het lastig te zeggen is of hier momenteel wel tijd voor is. Peter ziet een steeds duidelijker toekomstbeeld met betrekking tot het buitenland en hun bijdrage aan de productie van sierteelt. De grote kink in de kabel is momenteel nog het dure transport gezien de bloemen veelal worden vervoerd per vliegtuig en dit erg kostenintensief is. Dit zal zich in de komende jaren wel oplossen denkt Peter. De oplossing voor het dure transport vindt hij minder aantrekkelijk, namelijk het vervoeren van sierteelt over de zee in gekoelde containers waarin een bepaald gas is gespoten. Op deze manier kan de sierteelt wel een overtocht van zeven tot acht weken maken zonder te bederven. De kwaliteit blijft hetzelfde maar is niet de gewenste oplossing.

Dan maar stoppen met kweken?

Kwekers kunnen door, maar wel onder andere omstandigheden. Zo wordt het erg druk in een korte periode wegens de belemmeringen die jaarrond kweken met zich meebrengt. Ook zullen kwekers genoegen moeten nemen met slechtere prijzen dan gewoonlijk. Stoppen is voor Dennis geen mogelijkheid en komt niet voor in zijn woordenboek. Hij is zich ervan bewust dat 2023 geen topjaar zal worden maar blijft hoopvol.

Net als Dennis reageert Marc voorzichtig positief en tegelijkertijd nuchter op de vraag ‘dan maar stoppen met kweken?’ Zolang Marc een oplossing ziet gaat hij absoluut door. Hij vertelt wel eens door collega’s te zijn gebeld met de vraag of het niet verstandig zou zijn om ook zijn vooraf ingekochte gas te gaan verkopen. Zolang Marc het financieel gezien kan weerstaan zijn vooraf ingekochte gas niet door te verkopen zal hij door blijven kweken. Hij sluit zijn verhaal af met ‘Er is iets belangrijkers dan financieel gewin en dat is de teelt.’